در مسیر باران

پیشواى دوم، هنگامى که جنگ با معاویه را بر خلاف مصالح عالى جامعه اسلامى و حفظ موجودیت اسلام تشخیص داد و ناگزیر صلح و آتش بس را قبول کرد، فوق العاده کوشش نمود تا هدف‌هاى عالى و مقدس خود را به قدر امکان از رهگذر صلح و به نحو مسالمت‏ آمیز تامین کند.

گر چه متن پیمان صلح در کتب تاریخ، به طور کامل و به ترتیب، ذکر نشده است، بلکه هر کدام از مورخان به چند ماده از آن اشاره نموده‏‌اند، ولى با جمع‌آورى مواد پراکنده آن از کتب مختلف مى‌ توان صورت تقریباً کاملى از آن ترسیم نمود. با یک نظر کوتاه به موضوعاتى که امام در قرار داد قید نموده و براى تحقق آنها پافشارى مى‏ کرد، مى‏ توان به تدبیر فوق العاده‏اى که حضرت در مقام مبارزه سیاسى براى گرفتن امتیاز از دشمن به کار برده، پى برد.

اینک متن پیمان صلح را که در پنج ماده مى‏ توان خلاصه کرد، ذیلاً از نظر خوانندگان محترم مى‌‌گذرانیم:

ماده اول: حسن بن على(ع) حکومت و زمامدارى را به معاویه واگذارى مى‏‌کند، مشروط به آنکه معاویه طبق دستور قرآن مجید و روش پیامبر(ص) رفتار کند.

ماده دوم: بعد از معاویه، خلافت از آن حسن بن على(ع) خواهد بود و اگر براى او حادثه‌ اى پیش آید، حسین بن على(ع) زمام امور مسلمانان را در دست مى‏‌گیرد، هم‌چنین معاویه حق ندارد کسى را به جانشینى خود انتخاب کند.

ماده سوم: بدعت ناسزاگویى و اهانت نسبت به امیرمومنان(ع) و لعن آن حضرت در حال نماز باید متوقف گردد و از على(ع) جز به نیکى یاد نشود.

ماده چهارم: مبلغ پنج میلیون درهم که در بیت المال کوفه موجود است از موضوع تسلیم حکومت به معاویه مستثنا است و باید زیر نظر امام مجتبى(ع) مصرف شود.

نیز معاویه باید در تعیین مقررى و بذل مال، بنى‌هاشم را بر بنى امیه ترجیح بدهد. همچنین باید معاویه از خراج «دارابگرد» مبلغ یک میلیون درهم در میان بازماندگان شهداى جنگ جمل و صفین که در رکاب امیر مومنان(ع) کشته شدند، تقسیم کند.

ماده پنجم: معاویه تعهد مى‏‌کند که تمام مردم، اعم از سکنه شام و عراق و حجاز، از هر نژادى که باشند، از تعقیب و آزار وى در امان باشند و از گذشته آن‌ها صرف نظر کند؛ احدى از آن‌ها را به سبب فعالیت‌هاى گذشته‌شان بر ضد حکومت معاویه تحت تعقیب قرار ندهد، و مخصوصاً اهل عراق را به خاطر کینه‏‌هاى گذشته آزار نکند.

علاوه بر این، معاویه تمام یاران على(ع) را، در هر کجا که هستند، امان مى‌‏دهد که هیچ یک از آنها را نیازارد و جان و مال و ناموس شیعیان و پیروان على در امان باشند و به هیچ وجه تحت تعقیب قرار نگیرند و کوچکترین ناراحتى براى آنها ایجاد نشود، حق هر کس به وى برسد و اموالى که از بیت المال در دست شیعیان على(ع) است از آن‌ها پس گرفته نشود.

هم‌‍چنین نباید هیچ گونه خطرى از ناحیه معاویه متوجه حسن بن على(ع) و برادرش حسین بن على(ع) و هیچ کدام از افراد خاندان پیامبر(ص) بشود و نباید در هیچ نقطه‌اى موجبات خوف و ترس آنها را فراهم سازد.

در پایان پیمان، معاویه اکیدا تعهد کرد تمام مواد آن را محترم شمرده و دقیقا به مورد اجرا بگذارد. او خدارا بر این مسئله گواه گرفت، و تمام بزرگان و رجال شام نیز گواهى دادند.

بدین ترتیب، پیشگویى پیامبر اسلام(ص)، در هنگامى که حسن بن على(ع) هنوز کودکى بیش نبود، تحقق یافت؛ پیامبر(ص) روزى برفراز منبر، با مشاهده او فرمود:

«این فرزند من سرور مسلمانان است و خداوند به وسیله او در میان دو گروه از مسلمانان صلح برقرار خواهد ساخت».